آینده نگاری بخش کشاورزی

در این گزارش که حلقه اول چرخ محیطی بخش کشاورزی شامل تولید و تقاضای محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است نتیجه گرفته شده است که بر اثر افزایش بهره وری از طریق مکانیزاسیون و اصلاح بذر و نباتات و اینترنت اشیا (IOT ) و دانش پیشرفته (با سهم پایین‌تر) و افزایش سطح زیرکشت در روستاها و حتی شهرهای کوچک و حومه کلانشهرها (با سهم بیشتر)، به دلیل افزایش نسبی قیمت موادغذایی و افزایش تقاضای محصولات کشاورزی، پیش‌بینی می‌شود تولید محصولات کشاورزی در آینده ایران با شتابی کاهنده افزایش یابد. همچنین طی دهه اخیر رشد متوسط سالیانه تقاضای کل محصولات کشاورزی حدود 6 / 1 برابر رشد تولید کل محصولات کشاورزی بوده است. بنابراین رشد تقاضای مصرف محصولات کشاورزی بیشتر از رشد تولید این محصولات در کشور بوده که میتواند علامت ضعیف بروز کمبود این محصولات در آینده شود.

در این گزارش اشاره شده است که تغییر فرهنگ مصرف و گرایش تدریجی به کاهش مصرف غلات در بین مردم، کاهش مصرف گوشت قرمز و تأمین کالری و پروتئین اضافی به طور عمده از روغنهای گیاهی، شکر و محصولات لبنی در آینده متصور است که میتواند تبدیل به روند و جریان اصلی در آینده باشد.

همچنین با وجود اینکه تولید شیلات در مقایسه با محصولات دیگر کشاورزی، سهم کمتری در تولید کل محصولات کشاورزی دارد، ولی تولید شیلات طی یک دهه اخیر رشد تقریبی دو برابری داشته است این در حالی است که تولید بقیه محصولات کشاورزی رشد آنچنانی نداشته است که میتواند تولید شیلات به عنوان علائم ضعیف و یا نوظهور برای تبدیل شدن به یک روند و جریان اصلی در آینده باشد. با توجه به خشکسالی فلات مرکزی و نوار جنوبی کشور، در بلندمدت توسعه شیلات و جایگزینی حوضچه های پرورش ماهی به جای تولید محصولات کشاورزی و باغی، میتواند در دستور کار نهاد تقنینی و اجرایی کشور قرار گیرد.

این گزارش تصریح می‌کند که محصولات باغی در حدود نیمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده است. حائز اهمیت است با وجود سهم نسبی کمتر محصولات دام، طیور و دارویی در مقایسه با محصولات باغی و زراعی در ارزش سبد صارداتی محصولات کشاورزی، جهش قابل توجه 5 / 3 برابر در ارزش صارداتی این گروه در سال 1395 نسبت به 1392 میتواند به تکیه گاهی برای توسعه صادرات به کشورهای منطقه تعریف شود. به ویژه کشورهای عراق، قطر و عمان که در حال حاضر با سیاستهای عربستان سعودی زاویه دارند.

براساس مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس و بررسی حلقه اول چرخ محیطی بخش کشاورزی، سه مشکل قانونی اصلی شامل مشکلات قانونی به ویژه قانون ارث و همچنین قوانینی در زمینه اندازه بهینه زمین‌های کشاورزی در مناطق مختلف، ضعف در قوانین صیانت از مالکیت فکری در کشور با هدف تقویت شرکتهای دانش بنیان و سیاست‌های حمایتی دولت و در رأس آن دخالت دولت در قیمت گذاری محصولات کشاورزی شناسایی شد.