ره نگاشت یا نقشه راه چیست؟
ره نگاشت های علوم و فناوری که گاهی با عنوان «کارراهه یا نقشه راه» علوم و فناوری نیز ترجمعه شده اند بیشتر در صنعت، دولت و دانشگاه برای به تصویر کشیدن ارتباطی ساختاری بین علوم، فناوری و کاربردهای آن ها استفاده میشود. ره نگاشت ها به عنوان تصمیم یار به منظور بهبود هماهنگی بین فعالیت ها و منابع در محیط های دارای پیچیدگی و عدم قطعیت روز افزون، مورد استفاده قرار می گیرند. کاربردهای مشخص ره نگاشت ها عبارتند از:
۱-مدیریت علوم و فناوری، که شامل راهبرد (استراتژی) ، برنامه ریزی، اجرا ، بازنگری و گذار می باشد.
۲-بازاریابی علوم و فناوری
۳-بهبود ارتباطات بین پژوهشگران، فناوران (تکنولوژیست ها)، مدیران تولید، تامین کنندگان، کاربران و سایز ذینفعان
۴-شناسایی شکاف ها (فاصله ها) و فرصت ها در برنامه های علوم و فناوری
۵-شناسایی موانع پیش روی توسعه تولید سریع و کم هزینه
همچنین ، مدیران علوم و فناوری از ره نگاشت ها برای شناسایی حوزه های علوم و فناوری نوید بخش نیز استفاده می کنند و از آن ها برای شتاب بخشی به روند تبدیل علوم و فناوری به محصولات نهایی بهره می برند.
معرفی ره نگاشت
پیشرفت سریع و جهانی شدن علوم و فناوری، پیچیدگی های مدیریتی علوم و فناوری را به طور اساسی افزایش داده است. اساسا رشد موازی علوم و فناوری اطلاعات، نوید بخش ظهور ابزارهای تصمیم یار پیشرفته ای است که در سازمان های علمی و فناورانه (که پیچیدگی آنان رو به افزایش است)، پشتیبان مدیریت هستند. شاخص ها، داده کاوی، بازیابی، اطلاعات، ره نگاشت ها و دیگر فناوری های اطلاعات محور، هم زمینه ی کاربردهای علمی و هم مستندسازی های ادبیات، روز به روز مورد توجه ی بیشتری قرار می گیرد. مطالعات نشان می دهد که به جای تلاش برای فهم چگونگی ارتقای توانمندی های این ابزارهای تصمیم یار، دقت و تلاش بیشتری برای توسعه و ارایه این ابزارهای تصمیم یار به بازار انجام شده استبه همین دلیل کیفیت تصمیمات و فناوری های مربوط در حال پیش گرفتن از کاربردهای آن ها است. در این مقاله که توسط گروه تحقق محصول تهیه شده بر روی یک دسته از این ابزارهای تصمیم یار متمرکز می شودکه مجموعه ای از فنون، تحت عنوان «ره نگاشت» را در بر می گیرد.
تعاریف:
عموما یک ره نگاشت مبین نحوه چیدمال مسیر ها و جاده های موجود (و یا ممکن) در یک موقعیت جغرافیایی خاص است. در زندگی روزمره، ره نگاشت ها مورد استفاده مسافرانی قرار می گیرد که می خواهند برای رسیدن به مقصد نهایی، از بین مسیرهای قابل انتخاب موجود یکی را برگزینند. بنابراین یک ره نگاشت، همچون ابزاری برای مسافر به منظور برنامه ریزی سفر است که امکان درک مسیر، میزان نزدیکی، جهت و تا اندازه ای قطعیت آن را فراهم می آورد.
بررسی ادبیات موضوع مشخص می کند واژه ره نگاشت یا نقشه راه به عنوان استعاره ای محبوب برای برنامه ریزی منابع علوم و فناوری بکار می رود. تعبیر ره نگاشت سازی فعل جدیدی است که فرآیند توسعه ی ره نگاشت را تشریح می کند. معمولا روش ره نگاشت سازی در بردارنده ی سازو کارهای تعامل اجتماعی ، یک تجربه ی یادگیری و ابزار ارتباطی برای مشارکت کنندگان در تدوین نقشه راه می باشد.
«رابرت گالوین» رییس سابق شرکت موتورولا در مقام دفاع از ره نگاشت های علوم و فناوری، تعریف ذیل را پیشنهاد می دهد:
“ره نگاشت، نگاهی گسترده به آنده ی حوزه های تحقیقاتی منتخب است که از دانش و تصور جمعی درباره ی روشن ترین پیشران های تغییر در آن زمینه تشکیل می شود….. ره نگاشت ها در مورد چشم اندازها آگاهی می دهند و منابع را از بخش خصوصی و دولتی جذب می کنند. ارزیابی ها را ترغیب نموده و بر پیشرفت کارها نظارت می کنند. آن ها فهرستی از امور ممکن در زمینه ای خاص هستند…….. در مهندسی، فرآیند ره نگاشت سازی، تاثیر مثبت فراوان بر مدیران دولتی و صنعتی ای دارد که پرسش هایشان در مورد نحوه ی حمایت از فناوری بنیادین بی پسخ مانده است.”
ره نگاشت فوق ره نگاشت ملی فناوری نیمه رسانا و نیازهای فناوری است.
بنابراین ، ره نگاشت علوم و فناوری، دیدگاه یا چشم اندازی مورد وفاق از دورنمای علوم و فناوری آینده برای تصمیم گیران فراهم می کند. فرآیند ره نگاشت سازی، راهکاری برای شناسایی، ارزیابی و انتخاب گزینه های راهبردی )استراتژیک* در راستای تحقق اهداف آرمانی علوم و فناوری ، ارائه می دهد.
یک دسته از تعریف ها و توصیف های متداول از ره نگاشت علوم و فناوری، شامل بازنمایی ابعاد قابل تصور از روابط ساختاری و زمانی میان عناصر علوم و فناوری است. در این دسته از تعاریف، یک ره نگاشت علوم و فناوری را می توان همانند نقشه ی بزرگراههای عمومی، یک طرح مفهومی منسجم (نه الزاماً فیزیکی) از گره ها و رابط ها در نظر گرفت. به طور کلی، گره ها و رابط های ره نگاشت میتوانند ویژگی های کمی و کیفی داشته باشند. برای مثال، در نقشه ی بزرگراه، یک رابط (جاده) از یک جهت، از طول، و در بعضی مواقع از پهنای موثر (دو مسیر و غیره) برخوردار میباشد. این موارد از جمله خواص کمی اساسی هستند. بعضی مواقع، نقشه ی بزرگراه یک خط نقطه چین بعد از جاده را نشان میدهد که نشانگر دورنمای جاده است. این خصوصیت کیفی نقشه بزرگراه است. به طور مشابه ، یک “رابط” در ره نگاشت علوم و فناوری، میتواند مبین ویژگی کِیفیِ “درجهی تأثیر یِک برنامه علمی باشد که به صورت بالقوه میتواند بر یک برنامه ی فناوری” اثر بگذارد، و یا این رابط میتواند بیانگر خصوصیت کمی “ِزمان تخمینیِ تبدیل یک برنامه ی علمی به برنامه ی فناوری” باشد.
معمولاً یک نقشه ی بزرگراه شامل گره ها و رابطه است. موقعیت های گره و رابط ها، بردار هستند، که باید اندازه و جهت آنها کاملاً تشریح شود. متناظراً، یک ره نگاشت کلی علوم و فناوری نیز از ابعاد فضایی و زمانی برخوردار میباشد.
گره و رابط ها در یک ره نگاشت کلی علوم و فناوری
بعد فضایی، مبین روابطی میان اصول، برنامه ها و پروژه های علوم و فناوری در یک لحظه از زمان است. در حالیکه بعد زمانی، بر روند تکامل توانمندی های واحد علوم و فناوری متمرکز میشود. همانند نقشه ی بزرگراه، گره ها و رابط های ره نگاشت علوم و فناوری بردارهایی هستند که به “اندازه و جهت” برای تشریح کامل فرآیند نیازمندند. با توجه به اینکه فرآیندهای تکامل فناوری معمولاً غیرخطی و غیرقابل پیش بینی است و نظر به اینکه ره نگاشت ها برای مطالعات گذشته نگر و آینده نگر در طول زمان استفاده میشوند، این بردارهای رابط میتوانند در طول زمان، جهتی رو به جلو و یا رو به عقب داشته باشند. بنابراین، به طور کلی ایجاد ره نگاشت نیازمند اقدامات ذیل است:
۱-شناسایی گره ها
۲-مشخص کردن ویژگی های گره
۳-اتصالات بین گره ها توسط رابط ها
۴-مشخص کردن ویژگی های رابط
انواع ره نگاشت ها
در کارگاه ره نگاشت فناوری ( ۱۹۹۸ ) حداقل یک دوجین از کاربردهای گوناگون ره نگاشت ها ارایه شد . این کاربردها، طیف گستردهای را پوشش میدهند که برخی از آنها عبارتند از:
۱-ره نگاشت های علوم تحقیقات (همانند نگاشت علوم)
۲-ره نگاشت های گذارصنعتی (همچون طرح صنعتی کانادا)
۳-ره نگاشت های صنعتی (ره نگاشت بین المللی فناوری نیمه رسانا “انجمن صنعت نیمه رسانا”)
۴-ره نگاشت های محصول (موتورولا، اینتل و دیگران)
۵-ره نگاشت های فناوری (هوافضا، آلومینیوم و غیره)
۶-ره نگاشت های فناوری محصول (شرکت فناوری های لون ، شرکت بین المللی فیلیپس)
۷-ره نگاشت های پروژه مساله (برای مدیریت پروژه)
از این کاربردهای متنوع، یک “گونه شناسی” قابل استخراج است که تلاش میکند تا ره نگاشت ها را بر اساس موقعیت شان در فضای کاربرد هدف دسته بندی کند.
این کاربردهای مستقل ره نگاشت را میتوان در سطح وسیعی دسته بندی کرد:
-
نقشه ها یا ره نگاشت های علوم و فناوری
-
ره نگاشت های فناوری صنعتی
-
ره نگاشت های سازمانی (کلان) یا محصول فناوری
-
ره نگاشت های مدیریت محصول/ سبدمحصولات یا پورتفولیو
