مدل‌های خط‌مشی گذاری و تحلیل خط‌مشی در بخش عمومی
19- مدل پادشاه و پادشاه سازان
مدل پادشاه و پادشاه‌سازان[1] به عنوان یک مدل خط‌مشی‌گذاری عمومی، قدرت و خط‌مشی را به صورت سازماندهی شده در جوامع ملی یا محلی در یک هرم ترسیم می‌کند. تصمیمی که به عنوان خط‌مشی توسط مقامات رسمی و نهادهای سیاستگذاری ابلاغ می‌شود حاصل بازی‌های قدرت و بده و بستان‌های گروه سیاسی است. بازیگران قدرت، با اهداف و مقاصد گوناگون تلاش دارند تا با دسترسی به منابع قدرت و جهت دادن به رفتارهای دیگران، خط‌مشی‌های مورد نظر خود را وضع نمایند.
پادشاه‌سازان در رأس سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری عمومی هستند. آنها با برخورداری از منابع مالی و ادراکی، بر روی خط‌مشی و حتی تعیین و تصویب آن نفوذ می‌کنند. گاهی قدرت این گروه، برای عموم مردم قابل مشاهده نیست، اما آنها ممکن است با استفاده از جایگاهشان در پشت صحنه، تعیین کنند چه کسی انتخاب شود، چه موضوعاتی طرح شوند و حتی کدام عوامل فوراً از بین بروند.
پادشاهان یا خط‌مشی‌گذاران قابل مشاهده، در مرتبه بعدی سلسله مراتب قرار دارند. پادشاهان به عنوان رهبران در دولت و سازمان‌ها انتخاب شده و به کار گمارده می‌شوند. آنها منافع زیاد و مستقیمی در خط‌مشی‌گذاری دارند. پادشاهان از طریق طراحان پشت صحنه به قدرت رسیده و به کار گمارده می‌شوند. آنها با پشتیبانی معنوی پادشاه‌سازان و در ارتباط و مشورت نزدیک با آنها کار می‌کنند و تصمیم می‌گیرند. تصمیمات و خط‌مشی‌ها نشانه و نمودی از میزان قدرت و نفوذ سیاستگذاران است که می‌توان آن را تجلی میزان قدرت دو گروه اول در سطح سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری دانست.
این مدل، نشان می‌دهد علیرغم تلاش‌های صورت گرفته برای کنترل حوزه نفوذ و قدرت افراد و گروه‌ها، آنها حتی از طریق سیستم‌های رسمی به کار خود ادامه می‌دهند و به علت برخورداری از منزلت سیاسی، توانایی‌های تخصصی، منابع مالی و شرایط مادی به راحتی طبقات پایین‌تر را وادار به اطاعت و اجرای خط‌مشی‌ها می‌نمایند.
فعالان: این گروه شامل اعضاء فعال و رهبران باشگاه‌ها، گروه‌های با منافع ویژه، بوروکراسی‌ها و سازمان‌های محلی هستند که اتصال‌دهنده بدنه جامعه به پادشاه می‌باشند. گروه فعالان تلاش می‌کنند به طبقه پادشاهان وارد شوند اما این کار با احتیاط و به آرامی صورت می‌گیرد. نقش گروه فعالان در وضع خط‌مشی زیاد نیست. آنها بیشتر طبقات پایین‌تر جامعه را توجیه نموده، به اجرا و تبعیت از خط‌مشی‌ها ترغیب می‌کنند. البته آنها سعی دارند طبقات بالاتر را از علایق عمومی آگاه نمایند اما تأثیر بسیار اندکی روی آنها بر جای می‌گذارند.
شهروندان ذینفع و علاقمند: شهروندان علاقه‌مند در سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری، پایین‌تر از طبقه فعالان قرار دارند. آنها کسانی هستند که در جریان مسائل اجتماعی (ملی یا محلی) هستند. اما برعکس فعالان، غالباً در فرآیند خط‌مشی‌گذاری مشارکت عملی ندارند. فعالیت‌های آنان، اعلام مواضع موافق یا مخالف و بر پا داشتن جلسات، یا ترویج اندیشه‌های موافق می‌باشد.
شهروندان بی‌علاقه: این گروه بزرگترین گروهی هستند که در آخرین رتبه سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری قرار دارند. این سطح از سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری ممکن است تنها در شرایط غیرمعمول در ایجاد موضوع دخالت داشته باشند و در غیر این صورت علاقه‌ای به حضور در مسائل و دخالت در موضوعات ندارند و شاید ابزاری هم برای دخالت در اختیار نداشته باشند. اما چنانچه موضوع حادی پیش آید و شرایط غیرعادی به صورتی رقم بخورد که در موقعیت گرفتار باشند علاقه و احساس آنها تحریک می‌شود و در آن صورت فعال شده و درگیر موضوع می‌شوند. این طبقه وقتی فعال می‌شوند که فرد یا افرادی به هر دلیل، اقتدار و مشروعیت نظام حاکم را زیر سؤال ببرد. البته اگر رهبران مخالف بتوانند ارزش‌هایی ایجاد نمایند که با ارزش‌ها و هنجارهای گروه حاکم در تضاد باشد و عموم مردم یا جمع کثیری چنین تفسیری داشته باشند. در این صورت زمینه شکل‌گیری اعتراض و انتقاد به گروه حاکم فراهم می‌آید. ولی اگر گروه حاکم منعکس‌کننده و حامی ارزش‌های مسلط جامعه بوده و مردم نیز آنها را پذیرفته و بر مبنای آن رفتار نمایند، شهروندان عادی علاقه‌ای به فعالیت ندارند.
پادشاه‌سازان
پادشاهان
فعالان
شهروندان ذینفع و علاقمند
شهروندان عادی و بی علاقه
سلسله مراتب اجزای مؤثر در مدل خط‌مشی‌گذاری پادشاه‌سازان و پادشاه
بر طبق مدل پادشاه و پادشاه‌سازان، موضوع خط‌مشی عمومی به وسیله پادشاه‌سازان مطرح شده و به وسیله پادشاهان و فعالان محقق می‌شود. این مدل بر روی چند نفر در جامعه برای فهم و توضیح اینکه خط‌مشی عمومی چگونه ساخته می‌شود تمرکز می‌کند. ابتدا در ارتباط با کسی بحث می‌کند که برای اتخاذ تصمیم و شکل دادن به خط‌مشی، از قدرت بیشتری برخوردار است.
این مدل با مدل‌هایی که ادعا دارند خط‌مشی‌گذاری در جامعه به وسیله طبقه با نفوذ و نخبگان انجام می‌شود و تودم مردم، نقش چندانی جز تبعیت و پیروی ایفا نمی‌کنند (که معمولاً مدل نخبگان قدرتمند نامیده می‌شود) متفاوت است. زیرا این مدل نمی‌خواهد نشان دهد که همه خط‌مشی‌ها مخالف توده مردم یا برعکس ایده عمومی است. اما ادعا دارد که خط‌مشی‌های وضع شده عموماً در ارتباط با رفاه افراد صاحب نفوذ جامعه می‌باشند. ایده عمومی به وسیله طبقات بالای سلسله مراتب خط‌مشی‌گذاری تحت تأثیر قرار می‌گیرد اما ارتباط با طبقات پایین‌تر در جریان است و توده مردم فقط نفوذ غیرمستقیمی در خط‌مشی‌های عمومی دارند. خطوط کلی عملکردهای جامعه را طبقات بالاتر به وسیله خط‌مشی‌های عمومی تعیین می‌کنند، اما توده مردم نقش اطاعت‌پذیری دارند و نظرات خود را به وسیله شهروندان علاقه‌مند و فعالان منتقل می‌نمایند.
[1]. King & Kingmakers Model
